Waar wordt een Varken voor gebrukt?

[Ernest Dubois]

In het boek van Janse staat dat er twee typen varkens zijn, met twee dwars stokken en met zaaghandvat en dwarsstok.
Toch lijkt het mij vreemde dat je een veerploeg nemen, haal de geleider weg en het een varken gaan noemen. Maar wie weet als er meer informatie was bijvoorbeeld maten dan was het makkelijker. Ik zie wel dat de vakren een uitholling in de rug heeft en wat snijwerk op de neus wat ontbreekt op mijn versie. Die is gewoon rechthoekig.

De marktplaats voorbeeld is het zelfde als die van mij alhoewel die mijn is onaangetast en dus zeker $100 waard. Meer tot het punt is die schaaf maakt een groef tot 40mm diepte. Hoe hoog is de ijzer plaat van een varken/zwijn?
In het Engles heet het weg schaven van heel veel hout heel snel "hogging".

 

[Seek]

Zo ik ben weer thuis dus kan rustig mijn veerploegen bekijken. Mijn oudste, een onvervalst Nederlands modelletje 18e eeuw (maar gemaakt in de 19e) gaat maar 1 cm diep. Ik heb ook een Duitse veerploeg, die gaat nauwelijk dieper, 1.2 cm. Net als mijn veel nieuwere Record 044 die gaat ook maar 1.5 cm diep. Mijn Engelse plowplane gaat wel 2.5 cm diep.

Die veerploeg die jij hebt Ernest, en die waarvan ik een foto op marktplaats had gevonden, lijkt moderner dan de 18e eeuwse modellen en lijkt een soort tussenvorm te zijn, ouderwetse veerploeg en varken in 1. Een 4 cm diepe groef is al heel diep. Ik heb nooit een Varken in handen gehad, maar volgens v.d. Sterre gaat hij 6.5 cm diep! Het lijkt me een antwoord op de vraag naar diepere groeven, waarom dan ook, terwijl die met de toendertijd (18e eeuw) gebruikelijke types niet haalbaar waren. En toen het Varken eenmaal ingeburgerd was, kon hij tot in de 20e eeuw overleven.

 

[Seek]

De vraag blijft dan, en we gaan er vast geen antwoord op vinden, waarom hadden de Nederlanders behoefte aan hele diepe groeven, terwijl Engelsen en Duitsers blijkbaar genoegen namen met max. een cm of twee?

 

[Pel]

@Seek, rare jongens die Hollanders.

Groet Pel.

 

[tuoh]

Nederland kent nogal wat afwijkende constructie's in de houtbewerking die je in andere landen niet vind, denk maar aan de raam en deur constructie's bij jullie In elke oude gereedschapscataloog staan die dingen in, het zal dus een courant stuk gereedschap geweest in die dagen.
In een oude (Nederlandse) cataloog (begin 1900 à 1925) die ik heb staan alle schaven per type bijeen, zo ook de -ploegen zoals: veerploegen, zolderploegen, meubelmakersploegen en wagenmakersploegen. Opvallend aan het lijstje, de "varkens staan hier NIET bij, maar ze staan wel een paar pagina's verder bij de rijschaven, de voorlopers, en de voorlopersponningschaven!!!! Dat zal zijn reden wel gehad hebben, de schaaf zal dus vermoedelijk gebruikt zijn als een voorbereider bij een bepaalde klus.

 

[Seek]

Dank Andre voor je bericht. Heb jij enig vermoeden waar in ons eigenwijze landje zulke diepe groeven hun nut hadden? Grof werk inderdaad, valt ook niet mee om met zo'n hoge wankele schaaf een net groefje te produceren. En die grote stokken die eruit steken wijzen ook op een stevig grip die je blijkbaar nodig had om het gereedschap snel en effectief de diepte in te jassen. Ze worden volgens mij ook voornamelijk met een smal ijzer geleverd wat ook de mogelijkheid biedt om snel een soort diepe zaaggleuf in het hout te frezen. De naam Varken wijst ook niet direct op een fijn besnaard instrument.

Trouwens in de catalogus van Jos. Harm staan ze wel gewoon bij de andere ploegen. Net als in de Nooitgedagt catalogus van 1891.

In die Nooitgedagt catalogus staan trouwens maten. De veerploegen gaan van 7/8" tot 1 1/2" diep (die laatste wordt zolderploeg genoemd). Het Varken gaat 2 1/2" diep!

 

[Ernest Dubois]

De vraag blijft dan, en we gaan er vast geen antwoord op vinden, waarom hadden de Nederlanders behoefte aan hele diepe groeven, terwijl Engelsen en Duitsers blijkbaar genoegen namen met max. een cm of twee?

Dit is gewoon tegenstrijdig met wat ik zie als ik een snell internet zoek uitvoert. Met de zoek term "antique plough plane" komt duidelijk aanwijzingen dat het is wel zo dat in Engeland en Amerika schaven warren die een groef van meer dan een paar cm kon schaven. Het zijn een minderheid en blijkbaar is de maximal diepte geen 6.5 cm maar wel twee keer de 2 cm.

 

[SunRayes]

Misschien werden ze gebruikt om snel sponningen te maken.
In plaats van veel hout weg te moeten schaven kan je twee smalle groeven schaven, waarna je het restmateriaal weer als glaslat kan gebruiken. In plaats van een hele stapel krullen.
Zo gooi je weinig hout weg.
We blijven wel hollanders. Efficiënt!

 

[Piet Groeneweg]

Gebruik veerploeg en varken.
Veerploeg wordt/werd gebruikt om o.a. de sponningen te ploegen(schaven) voor panelen en de sponningen in b.v. vloerdelen om die met elkaar te verbinden door middel van veren. Daar komt dan ook de naam veerploeg vandaan.
Als er om wat voor redenen b.v. erg brede veren voor vloerdelen wilde gebruiken en er dus diepe sponningen geschaafd moesten worden werd het eerste deel met de veerploeg gedaan en daarna op de gewenste diepte geschaafd met het varken.
Dat is ook de reden dat er geen zijgeleider aan het varken zit omdat men al in een bestaande groef/sponning verder ging en de bestaande sponning als het ware al als geleider had.

Zie:

Gereedschappen en Werktuigen Voor de Houtbewerking, Deel 1 Handbewerking - A. Rauwerda - 1938

 

[Pine]

In het boek burgelijke bouwkunde wordt het varken ook wel dieploper genoemd hij wordt gebruikt om groeven gemaakt met de veerploeg uit te diepen
Ze geven duidelijk aan dat een varken zich onderscheidt van de veerploeg door het ontbreken van de zijgeleider
Jammer genoeg geven ze niet de toepassing aan

 

[Pine]

Ah piet was sneller met tikken

 

[Pine]

Blijft de vraag waar je een diepere groef nodig hebt dan een cm of 3 die je met een veerploeg maakt
Voor veren lijkt het me onnodig

 

[Jelte89]

Ik had beloofd om even te kijken wat ik had, het lijkt er toch minder op dan ik dacht, en heb een doodnormale ploegschaaf..

 

[WR1944]

Het is een interessant geval. Er is blijkbaar ooit behoefte aan een varken geweest. Mogelijkerwijs zou de behoefte geleidelijk verdwijnen als een betere methode dat varken overbodig maakte.
Als ik het op mezelf betrek dan wil ik wel eens een dikke balk van twee kanten inzagen op het maximum van m'n cirkelzaag en het overgebleven stuk met de hand doorzagen.
Stel dat het varken voor iets identieks werd gebruikt als we aannemen dat het varken of sneller het hout verwijdert of het rechter doet of op een andere manier superieur is aan een handzaag. Omdat er twee stel handvaten aan zitten lijkt het mij dat er flink kracht op gezet kon worden en dus een aardige hoeveelheid hout verspaand kon worden. Dan wordt de mechanisch (later electrisch) aangedreven cirkelzaag uitgevonden en heel geleidelijk wordt de behoefte aan het varken minder. Niet iedere werkplaats zal direct de cirkelzaag kunnen of willen aanschaffen.

Ik ben benieuwd of er iemand met het "echte" antwoord komt.

 

[Arthurdeboer]

bij de foto staat "veerploeg", dat doet me denken aan sponningen om daarin een veer te doen en daarmee panelen aan elkaar te bevestigen, zoals lambrisering.
ik had de laatste reacties nog niet gelezen. pardon... volgens mij is er al antwoord...

 

[Ronald L.]

Volgens het bouwkundig woordenboek van L. Zwiers:

 

[Heckemann]

Het varken heb ik in 1977 of 78 in de omgeving van Eerbeek gebruikt zien worden om (het werd hier al eerder vermeld ) diepe sponningen te "zagen". Het werk waarin ik het zag gebruiken was een kozijn voor een zware invallende dubbele poort in de stal van een historische boerderij. De betreffende timmerlui deden veel restauratiewerk vertelden ze, ook aan molens, ze hanteerden zoveel mogelijk de oude traditionele methodes. Het ging verbazend snel, haaks en glad, met een cirkelzaag zou ik het nu niet echt veel sneller of mooier gedaan hebben. Het uitvallende deel werd netjes weggezet om elders te kunnen gebruiken.

Er werd overigens door twee man aan de schaaf getrokken, maar dan een links en een rechts van de balk, waarbij de voorste hand in een bovengrip en de achterste in een ondergrip en achteruit lopend. Er werd met een veerploeg met aanslag eerst een begin gemaakt van een paar mm diep waarna "het varken er in ging".

Ik was aan het wandelen met mijn vader toen we die mannen aan het werk zagen en mijn vader, liefhebber van alle traditionele ambachten, bleef uiteraard kijken. Ik moest goed opletten, want "dit soort werk zie je over een paar jaar niet meer" zei hij. Jaren later haalde hij dit nog aan toen ik zelf op (min of meer) traditionele wijze met houtbewerking begon, hij vond het geweldig (hoewel hij zelf meer van het ijzer was) dat zijn zoon "echt kon werken". Mooie herinnering.

Groets, Rob.

 

[klaas0639]

Wat een mooi verhaal Rob (en ter zake doend)

mvg
klaas0639

 

[Seek]

Prachtig verhaal Rob en bedankt voor de informatie.

Het is inderdaad mooi om te zien hoe snel en efficient zulke vaklui met handgereedschap kunnen werken. Dan blijf ik toch maar altijd de eeuwige prutser in mijn schuurtje.

 

[Jelte89]

Mooie verhalen inderdaad! Ik vind dat ik ook veel te laat ben geboren ('89) Mijn vrienden snappen bijvoorbeeld het nut van een schaaf/beitel of een goede zaag vaak ook niet, want; "Daar heb je toch een frees of decoupeer/cirkelzaag voor"... Van binnen huil ik dan altijd een beetje