Restauratie Hollandse boot.

[tuoh]

Verleden week begonnen aan de hoogst noodzakelijke restauratie van een Hollandse boot, het is een oldtimer, minimum 90 jaar op de teller, 20 jaar ervan ligt het nu al op droge in ons museum.

De Hollandse boot is een open houten roeiboot met opgebrand vlak (een heve) Voor en achter eindigt het op een klos waar deels ook de gangen op landen. Gebruikt als bijboot, visboot, werkboot, etc. Een echt manusje van alles dus.

De meeste vaartuigen die aan een museum geschonken worden hebben hun werkzaam leven al een tijdje achter de rug, wat wil zeggen dat ze meestal in een deplorabele staat aangeboden of verworven worden. Een boot(je) op het droge stopt niet met aftakelen, dat proces gaat onverbiddelijk (traag) verder. Tijd dus om dit een halt toe te roepen, na een grondige schouwing is het lijstje met uit te voeren werken indrukwekkend lang geworden. Een greep uit de verschillende klussen die me te wachten staan:

- 16 zitters vernieuwen
- de twee buitenste vlakdelen vernieuwen
- onderste gang deels vernieuwen, zowel aan stuur- en bakboord
- aan stuurboord de volledige bovenste gang vernieuwen + een nieuw bovenboord
- nieuwe binnensteven
- zowel aan stuur- en bakboord een nieuw berghout aanbrengen
- vernieuwen (stalen) bevestiging van de doften
- als sluitstuk opnieuw een geschikte afwerking aanbrengen, de romp in houtteer, voor- en achterplecht plus doften opnieuw strak in de verf

Een hele boterham dus, maar de zitters vragen het meeste werk, eens die geplaatst zijn gaat de rest een heel stuk sneller. Alle onderdelen worden terug op de aloude manier bevestigd met houten (grenen) toogpennen inclusief eiken deutels.
Nu, de eerste zeven zitters zijn geplaatst, op het vlak voorlopig vastgezet met draadstangen, eens de nieuwe vlakdelen erin zitten volgt de definitieve bevestiging.
Origineel waren bijna alle inhouten vervaardigd uit Iep, maar nu worden alle nieuwe onderdelen uit eik vervaardigd. De liggers op het vlak zijn uit Grenen vervaardigd en vertonen geen schade, dat kan van de Iepen onderdelen niet gezegd worden. Bijna alle Grenen toogpennen zijn eveneens nog in goede staat, geen inwatering of houtrot vastgesteld Ze zijn wel gekrompen, vervanging is dus nodig om terug een stijf geheel te krijgen.

Bijgaand wat plaatjes van de klus.

Mvg,

André

Een Hollandse boot met werk aan.


De tand des tijds heeft er flink aan geknaagd.


We kijken niet op een gaatje meer of minder.


De eerste nieuwe onderdelen op hun plaats.


En al wat verder gevorderd, met de strooklat aan stuurboord.

 

[Spaander]

tuoh, doe je deze klus alleen of met meerdere mensen?
Het is weer een heerlijk topic om te lezen, (en te kijken)
Mvg.

 

[Athanor]

Dit vind ik weer een heel leuk topic André! Ik ga het met bijzondere belangstelling volgen. Als tienerjongen bouwde ik met m'n vader en broers verschillende roei- en zeilschouwen, waarbij we met vallen en opstaan bij elke volgende boot de fouten van de vorige verbeterden. Ik weet nog dat spanten maken toch wel een van de lastigste klussen was. Kun je nog wat meer in detail uitleggen hoe je die inhouten pas maakt? Werk je met mallen? Hoe maak je die dan? En de afschuiningen hoe bepaal je die en hoe hou je ze dan op de goede lengte? Daar had ik vroeger nogal wat problemen mee, vandaar mijn vragen.....

Veel plezier met de restauratie!

Fons

 

[tuoh]

De klus voer ik alleen uit, enkel als het alleen niet kan zoek ik een helpend handje. Manipuleren van dosse schaaldelen, hulp bij het aandraaien van de moeren op de draadstangen etc.

ik zal de komende weken en maanden wat meer in detail gaan over hoe vormen kunnen, of worden overgenomen op een mal. Ook het zagen van de "spanten" onder zwei komt nog aan bod. Nog wat later komen dan het mallen maken voor de gangen, en het branden van de krommingen aan bod. Om te eindigen met de "gedeutelde" toogpennen.


Mvg,

André

 

[Jurriaan]

Ik zou bij een restauratie in een museum niet verwachten dat er een andere houtsoort gebruikt zou worden dan in het origineel. Kun je dat nog eens toelichten? Iepen is toch ook nog wel te koop, lijkt me?

 

[Wim Kluck]

Leg een leek eens uit wat gedeuteld is. Voor mij is een deutel e en pen wig of spie toogpen.

 

[roald]

Leg een leek eens uit wat gedeuteld is. Voor mij is een deutel e en pen wig of spie toogpen.

Zie hier voor het ra-ra-wat-is-dit topic van André hierover.

 

[mans]

Leg een leek eens uit wat gedeuteld is. Voor mij is een deutel e en pen wig of spie toogpen.

. Bij de bouw van een overnaads houten schip werden de huidgangen onderling met elkaar vernageld. De bevestiging aan de spanten gebeurde echter met lange houten pennen, de spantnagels, of trunnels. Om de pennen muurvast te krijgen werden aan de binnenzijde kegjes, deutels of arken geslagen, zodat de pen spleet en nooit meer terug kon. De op deze manier "gedeutelde" nagels werden strak langs de spanten afgezaagd, ze waren dan "afgeteuteld".

 

[schrijnwerker]

Dit is weer een zeer interssant verhaal.
Ik haast niet wachten op het vervolg.

 

[tuoh]

Ik zou bij een restauratie in een museum niet verwachten dat er een andere houtsoort gebruikt zou worden dan in het origineel. Kun je dat nog eens toelichten? Iepen is toch ook nog wel te koop, lijkt me?

Om dit te verklaren is er een woordje uitleg nodig. Werfjes waar bijboten gebouwd werden hadden meestal een welgevuld orderboekje, zo een Hollandse boot bouwen duurde met twee man een kleine 14 dagen, op jaarbasis zijn dat heel wat bootjes. Andere werven namen deze klussen aan als tussendoortje, het vulde de gaatjes. Maar welke werf ook, alle hadden hetzelfde probleem, HOUT.
Geschikt bouwmateriaal lag niet voor het oprapen, er was veel vraag en het aanbod eerder wisselvallig. Dit had tot gevolg dat men niet alleen opteerde voor Eik, maar ook andere (geschikte) houtsoorten verwerkte, zoals Iepen dus, toentertijd vlot verkrijgbaar in grote (= brede) afmetingen.

Er was bij de bouw van bijboten, Hollandse boten en andere, dus geen standaard, sommige werden volledig in Eik gebouwd, andere met Iepen gangen en Eiken inhouten, of Iepen inhouten en Eiken gangen. Alle mogelijke combinaties zijn terug te vinden. Bij de boot waar ik aan bezig ben zijn de meeste inhouten in Iepen, maar er zitten ook enkele Eiken exemplaren tussen, weer een andere mix dus. Gewoon omdat op het moment van de bouw enkel dit hout op de werf beschikbaar was.

Er zijn schepen gevonden met een vlak uit Populier! dat was niet voor de kwaliteit, maar omdat er niks anders voorhanden was. In dit geval zouden we bij een restauratie wel opteren voor dezelfde houtsoort trouwens, omdat dit een quasi unicum is.

Het verhaal zou volledig anders luiden wanneer een bepaalde houtsoort voor één bepaald doel werd gebruikt om zijn (unieke) eigenschappen. Dan word er bij een restauratie wel terdege rekening mee gehouden. Maar voor alle duidelijkheid, dat is hier dus niet het geval. Hier doen we dus geen afbreuk aan het authentieke, of het originele. Beide houtsoorten zijn authentiek voor dit type boot in welke verhouding dan ook.
Wel heel belangrijk hier is dat de vorm behouden blijft en alle constructiedetails gerespecteerd worden.

Van elke restauratie die we uitvoeren word een lijvig dossier opgemaakt, bijvoorbeeld alle verwijderde onderdelen worden gefotografeerd en beschreven, sommige interessante stukken worden ook bewaard. Het is niet zo dat we maar wat aanklooien, er word terdege afgewogen hoe, wat en waar.


Mvg,

André

 

[tuoh]

. Bij de bouw van een overnaads houten schip werden de huidgangen onderling met elkaar vernageld. De bevestiging aan de spanten gebeurde echter met lange houten pennen, de spantnagels, of trunnels. Om de pennen muurvast te krijgen werden aan de binnenzijde kegjes, deutels of arken geslagen, zodat de pen spleet en nooit meer terug kon. De op deze manier "gedeutelde" nagels werden strak langs de spanten afgezaagd, ze waren dan "afgeteuteld".

Het toepassen van deutels en, of, arken verschilt per type schip, maar altijd zit de deutel aan de buitenzijde van romp of vlak. Verwachte men grote krachten op de verbinding dan werd er aan de binnenzijde als bijkomende versteviging een ark in de toogpen geslagen. Een ark is een kleine keg of wig, die idem als een deutel de kop van de toogpen openperst. Je krijgt dan als het ware een klinkverbinding.

Bij kleinere boten werd de toogpen enkel langs buiten gedeuteld, aan de binnenzijde werd de toogpen gewoon vlak gezaagd met de inhouten. De klempassing is dermate hoog dat er een uiterst stijve verbinding ontstaat die met het verstrijken van de jaren ook zo blijft. Het is pas wanneer de boot een paar jaren op het droge staat dat er speling in de verbinding komt, maar eens terug in het water zwelt de toogpen en de ontstaat er terug een stijve verbinding.

Mvg,

André

 

[tuoh]

We laten ons niet afremmen door het warme weer, vandaag weer een paar nieuwe knieën pas gemaakt. Omdat deze als laatste in de rij zitten, richting achtersteven, en dus op de heve komen te staan moet er serieus wat zwei gezaagd worden. Bij een vervanging zoals hier is het betrekkelijk makkelijk om de zwei per raakvlak te meten. Een blokje met dezelfde breedte als de inhouten en voorzien van haaks gezaagde koppen dient als meetinstrument. Mooi verticaal op het raakvlak houden en je kan de zwei zo opmeten.

Daarna een passende mal maken waarbij de buitenkant mooi aansluit tegen de romp, de binnenkant van de mal word, met de waarde van de gemeten zwei, verbreed. Doet men dit niet dan eindigt men met een te dun inhout, in dit geval een knie.

Volgende stap is het zoeken naar geschikte stukken hout, liefst (sterk) gekromde delen, maar dat is niet altijd mogelijk. De oorspronkelijke inhouten liepen serieus over de draad, maar ze zitten ondanks dit euvel toch al 80 jaar op hun plaats Ik heb twee geschikte stukken kunnen selecteren uit het gat (= stamstuk boven de wortels) van de boom.
De afgeschreven stukken te ruim uitzagen, vlakken en vandikte schaven, en daarna de definitieve vorm afschrijven, inclusief zwei, is de volgende stap.
Dan word het tafelblad van de lintzaag zover gekanteld tot het strookt met de zwei, en de buitenkant kan gezaagd worden, de binnenkant word nog ongemoeid gelaten. Eerst word de buitenkant aangepast tegen de romp, eventuele aanpassingen kunnen dan nog, wanneer de knie al binnen en buiten op maat gezaagd word is aanpassen bijna niet mogelijk, je eindigt dan nog al eens met een te smal stuk.

De verschilende raakvlakken van de knie kunnen soms allemaal een andere zwei laten optekenen, dit hangt af van rompvorm. Per raakvlak moet de machine dan steeds versteld worden, of je zaagt alle vlakken op de kleinste zwei en de rest pas je dan manueel aan (zagen of schaven) Hier moest ik telkens één raakvlak bijwerken met de blokschaaf.
Eens de buitenkant inclusief de zwei aangepast kan de definitieve breedte van het inhout afgeschreven en gezaagd worden. Hier is er maar één zwei nodig voor de hele lengte.
De gezaagde binnenkant word opgezuiverd met de bastreng, oftewel een spookschaaf, er worden twee evenwijdige lijnen ingekrast ter versiering en klaar is kees.

Eens de stukken op hun plaats zaten zijn deze ook weer rijkelijk ingesmeerd met lijnolie, met deze temperaturen zou anders het hout te snel barsten. Wanneer de restauratie klaar is word de lijnolie afgekrabd en komt de hele boot in de Stockholmer teer te staan.

Bijgaand nog wat plaatjes,

André

De benodigde zwei.


Wat resulteert in een overmaatse mal.


Krom hout.


Na het schaven de zwei afschrijven.


Dat staat duidelijk niet horizontaal.

 

[tuoh]

En hier is het vervolg van het (beeld)verhaal.

Te zien op de foto's, het hout zodanig uitsmetten dat het spint kan wegvallen eens de definitieve vorm gezaagd word.
De knieën worden (bewust) wat gedraaid geplaatst op het vlak, zo vermijd je stilstaand water in de constructie, daarom de milde V-vorm.

Een gezaagde zwei.


Eerste pasbeurt van een overmaatse knie.


Een volledig afgewerkt exemplaar.


Geplaatst en in de (lijn)olie

 

[SamPonette]

Vraagje: waarom zet je ze vast met bouten? Enfin het lijkt alsof de oude met houten pennen/deutels vastzitten.

 

[tuoh]

@Sam,

de boutverbinding is van tijdelijke aard, de vlakdelen waar de inhouten op staan moeten in een latere fase ook nog vervangen worden (kubisch rot) Bij een restauratie van een boot(je) moet je er ten alle tijde over waken dat de vorm bewaard blijft. Je kan niet straffeloos alle aangetaste delen tezelfdertijd weg slopen, alle vorm en verband is dan zoek.

Daarom de gefaseerde aanpak, eerst de inhouten, daarna de aangetaste gangen, en als laatste de vlakdelen. De inhouten zijn wel al voorzien van gepaste gaten voor de later te plaatsen toogpennen.

Om één en ander tijdelijk te fixeren is een boutverbinding ideaal, zeker in combinatie met houten onderlegplaatjes, er word niks beschadigd en je hebt een zeer stijve (tijdelijke) verbinding.

Mvg,

André

 

[SamPonette]

dat is idd een zeer logische volgorde

 

[tuoh]

Vandaag eens op beeld vastgelegd hoe je aan een passende mal komt. Niet eenvoudig om vast te leggen als je maar twee handen hebt Er moest dus wat geïmproviseerd worden.

Er zijn verschillende mogelijkheden om een passende mal af te schrijven, dit al naar gelang de rompvorm. Hier heb ik gewerkt met twee mallen, eentje om de rompvorm op vast te leggen, de tweede om de volledige vorm van het inhout weer te geven. Deze laatste is nodig om de uiteindelijke knie af te schrijven op een plank.

De eerste mal is bijna altijd een samengestelde, één stuk komt op het vlak te staan, een tweede stuk word daar tegen gezet onder de juiste hoek van de kim, even afschrijven hoe deze twee delen elkaar kruisen, een paar spijkers erdoor en je hebt een eerste aanzet. Daarna een volgend deel afschrijven, uitzagen, aanpassen, en eens het past opnieuw de juiste hoek afschrijven op het onderste deel van de mal een paar spijkers erdoor en je mal is weer wat groter. Zo word er verder gewerkt tot bovenaan. Het eindresultaat is een perfect negatief van de romp.



Hier gebruik ik altijd wat restjes dunne plaat voor, unalit, triplex, mdf, karton, etc. bijna alles is geschikt, als je maar de verschillende delen zonder al te veel problemen kan samenvoegen tot één geheel. Ik zaag een stuk plaat groot genoeg om een deel van de romp op te kunnen afschrijven, daarna het stuk plaat ongeveer evenwijdig houden met het desbetreffende deel van de romp en met een blokje hout ( breder dan de opening tussen romp en mal) de vorm afschrijven op de plaat. Alle snijpunten die we tegenkomen worden met de waterpas overgehaald op de mal en klaar is kees. Uitzagen, aanpassen waar nodig, daarna tegen de rest van de mal houden, de positie afschrijven en tegen elkaar spijkeren. Onderdelen van deze voorlopige mal kunnen meerder malen gebruikt worden, spijkers eruit je kan terug beginnen opbouwen om een volgende vorm vast te leggen. De twee onderste stukken heb ik tot hiertoe al voor alle nieuw geplaatste inhouten gebruikt Recyclage weet je wel.

De min of meer horizontaal lopende lijn op de mal hieronder is overgehaald met de waterpas, de andere lijnen zijn met een afschrijfblokje vastgelegd, samen vormen ze een exacte reproductie van de werkelijkheid.



De complete rompvorm overgenomen, duurtijd ongeveer 10min.



Met deze voorlopige mal kan nu de definitieve mal afgeschreven worden, tenminste toch de buitenkant ervan. Voor de binnenzijde van deze mal word met de meetlat om de paar cm een maat uitgezet. Deze maatlijntjes worden dan met een strooklat verbonden tot één vloeiende lijn. Welke maten hier moeten uitgezet worden hangt af van het type boot, bij restauratie zijn deze gewoon te kopiëren van het origineel, bij nieuwbouw vind je de maten terug op de bouwtekening of in de bouwbeschrijving.

Bij het afschrijven van de binnenkant van de mal moet ook rekening gehouden worden met de eventuele zwei. Als je bijvoorbeeld een zwei gemeten hebt van 8mm, dan moet de binnenzijde van de mal minimum 8mm breder worden. Het is belangrijk om de voorlopige mal al af te schrijven langs de langste kant van de zwei, je zaaglijn word dan effectief de buitenkant van het inhout, dit is makkelijker om het inhout uit te smetten, anders moet je aan de buitenkant van de mal ook nog eens minimum 8mm bijtekenen op het hout zelf (kan niet op de mal omdat die al gezaagd en aangepast is)

Hier is het dus om te doen, een passende mal klaar om het hout mee uit te smetten.


Wat later kan je dan het nog overmaatse inhout een eerste maal passen en eventueel nog wat bijwerken indien nodig.


Een nieuwe "ribbenkast" getransplanteerd.


Stilaan zitten de meeste nieuwe inhouten op hun plaats, nog even en we kunnen aan de slag met de gangen, zagen en branden, mijn favoriete klussen.


Mvg,

André

 

[Richie]

Enig idee hoe oud deze hollandse boot is en heb je ook een foto van voor de restauratie ?

 

[Richie]

Restauratie Hollandse boot in Zwartsluis


Een paar foto's van de restauratie van een hollandse boot gedaan in Zwartsluis door vrijwilligers van de Stichting Botter ZS13 onder begeleiding van Richies Allround.
De boot is begin deze maand in het water gegaan en vaart weer als vanouds.
De restauratie omvatte alle onderdelen op 1 spant na.

 

[tuoh]

Enig idee hoe oud deze hollandse boot is en heb je ook een foto van voor de restauratie ?

Van deze boot hebben we geen exacte data, we weten ook niks van de bouwer. Deze Hollandse boot is door het museum in 1979 verworven van Rijkswaterstaat (Cats)

Afgaand op de constructie en bouwwijze kunnen we wel zien dat het een oudje is, vermoedelijk bouwjaar ergens tussen 1900 à 1920. Ik heb al talloze Hollandse boten gezien, maar ze verschillen bijna allemaal qua constructie. Elke bouwer had zo zijn eigen visie.

Proficiat met jullie mooie restauratieklus, de boot begint een nieuw leven zo. Het bootje is wel ronder gebouwd dan ons exemplaar heb ik de indruk.
Hebben jullie toogpennen gevonden in de constructie?

Ik heb nog een foto van voor de klus, niet echt een duidelijke, maar het geeft een beeld. De eerste foto in dit topic geeft de buitenzijde beter weer.