Dateren houten waterpas (en andere oude gereedschappen)

[trigger]

Beste houtwerklieden,

enige tijd terug pikte ik op een rommelmarkt wat ouder gereedschap op. Sommige zaken heb ik puur ter decoratie, maar ik begin steeds meer plezer te hebben met het gebruiken van oudere stukken in plaats van moderne spullen. Om redenen die ik niet echt voor mezelf kan verklaren lijkt mijn voorkeur uit te gaan naar spullen zo rond de eeuwwisseling, dus zeg vanaf 1880 tot 1920, ruwweg. Het jammere is dat ik er weinig kennis heb van 'hoe het toen ging' en ook musea kunnen je maar zoveel vertellen.

Van mijn lintzaag en gatensteek weet ik hoe oud ze zijn omdat ik folders heb ingezien. De meeste info haal je echter uit kennis over technieken, verbindingen, gebruikte materialen en ook vaak het ontwerp, en daar ontbreekt het mij met mijn schamele 41 jaren toch een beetje aan kennis en ervaring.

Dus, laat ik een beginnetje maken met deze waterpas die ik een kleine opschoonbeurt heb gegeven. Scherpje randjes eraf, korrel 400 en een laag lijnolie.



Ten eerste de functie: die is nog goed. Het meetvlak is nog recht en de bubbel geeft nog correct waterpas aan, dit heb ik gecontroleerd met een geëikte waterpas ernaast.

Het horizontale meetglas is echter geen glas: ik heb de schroefjes gelost en het doorzichtige inzetje blijkt van kunststof te zijn. De bubbel zelf is wél van glas en heb ik met deze ontdekking ongeroerd gelaten. De metalen klemmetjes zijn overduidelijk aan het roesten, ik heb dus geen poging gedaan ze te schuren of polijsten want de bronzen kleur is overduidelijk een coating.

Het horizontale meetglas daarentegen:



heeft een barst. Een barst die je niet zo snel met kunststof zou hebben, en als ik voorzichtig met mijn schroevendraaier tegen het materiaal tik denk ik toch echt te menen dat deze wél van echt glas zijn. Ook hier is de metalen ring van brons gecoat metaal.

En dan hebben we nog een brandmerk:



"Herba" en daarboven "Echt Teak". Ik kan uiteraard helemaal niks op google vinden over dit merk. Logisch beredeneerd echter, vrijwel alle waterpassen van vandaag de dag zijn van metaal. Het is immers makkelijker te vervaardigen en trekt in principe niet krom over de jaren. Dan kom ik dus tot de volgende tijdsmarkeringen:

- voor de grootschalige overstap naar metaal
- na de intrede van kunststof kijkglaasjes (het horizontale kijk'glas' is bovendien uit één stuk vervaardigd en heeft uitstekende lippen, het is dus 'injection molded' vermoed ik
- geen 'authentiek' metaal, maar gecoat ijzer/staal, dus men was al op massaproductie overgestapt en zag de prijsvoordelen hiervan (is mijn inschatting)

Op basis hiervan is mijn 'educated guess' dat het ergens tussen 1960 en 1980 is geweest dat deze waterpas is geproduceerd, maar verder dan dat kom ik niet.

Wie kan mij van verdere tips/adviezen voorzien om dit stuk, maar ook gereedschappen in het algemeen beter te leren dateren?

 

[Roeland]

Wat leuk Trigger,

Brengt mij gelijk terug naar 1977. Mijn ouders kochten in 76 een dijkhuis in Amsterdam Noord. En mijn vader starte de verbouwing in 77 en kocht oa een houten waterpas en een alu waterpas (langer) van Stabilo!
Deze waterpassen gebruik ik nog steeds de alu waterpas heeft nog cementresten uit die periode en de (Teak) houten is redelijk gehavend maar nog steeds loepzuiver ze zijn me zeer dierbaar. Jouw waterpas is lijkt verdomd veel op mijn waterpas.
Hier wat foto’s.




In de regel is het zo dat als er kruiskop schroeven gebruikt worden je het gereedschap na 1975 kunt dateren. Rond 1980 waren kruiskopschroeven de norm in (elektrisch) schroeven bij de consumenten Een prof gebruikte deze al een paar jaar langer. Mijn vader weigerde die lelijke schroeven te gebruiken. Alleen gleuf schroeven gebruikte hij in combi met een heel arsenaal aan pompschroevendraaiers de Yankees ook wel moordenaars genoemd. En deze gebruik ik best nog wel veel. Een gleufschroef schroeft makkelijker met een Yankee als met een accutol
Groetnis,
Roeland

 

[trigger]

Kijk, dat is heel nuttig om te weten, dat over die kruiskopschroeven. Zat ik er toch niet heel ver af .

 

[Bert Vanderveen]

Plexiglas kwam al in 1933 op de markt, dat maakt het dateren weer wat moeilijker, ben ik bang. Mijn vader had ook een dergelijke waterpas & hij heeft rond 1948/49 de Ambachtschool afgemaakt en daarna in de bouw gewerkt als timmerman en later uitvoerder. Aangezien het toen gebruikelijk was dat de bouwvakker zijn eigen gereedschap meebracht, zou die houten waterpas met messing rand rond de libelle van eind jaren 40, begin jaren 50 kunnen zijn. (Wat ook meespeelt is dat plexiglas tijdens de oorlog gebruikt werd voor vliegtuigen & dus na de oorlog flink beschikbaar kwam.)

 

[Wim Kluck]

Als ik een schatting mag geven denk ik dat de waterpas uit de jaren 60 misschien begin 70 komt. Wat roeland zegt over de kruiskopschroeven klopt zo ongeveer wel. Al waren er wel streken waar het iets langer duurde. Als jonge tiener heb ik heel veel bitjes bij moeten vullen waar een vaste huls op zat met daarin een sleufbit. Dan bleef je bitje in de sleuf zitten en dat is nogal lastig met een boormachine.

 

[Henk H]

Met betrekking tot de historie kan ik je niet verder helpen. Moet wel zeggen dat het een hele mooie waterpas is.

 

[trigger]

@Bert Vanderveen ik zag inderdaad dat injectievormen voor plastic en plexiglas al ouder zijn, maar misschien moeten we ook de kosten van arbeid overwegen. Pre / tijdens en kort na WW2 was er nog geen grootschalige outsourcing van productie naar grote buitenlandse fabrieken. Qua arbeidsuren was een stuk brons of messing in vorm drukken misschien nog wel sneller dan iets van een coating voorzien? Het is overduidelijk geen echt messing want dan zou het niet roesten. Met andere woorden, hier is een productieproces benut dat de arbeidskosten dusdanig drukte dat de materiaalkeuze ineens wel winst kon brengen door goedkoop ijzer met een "mooi" laagje te bedekken.

Dat maakt dat ik de productie later inschat, nadat deze ontwikkeling in de industrie had plaatsgevonden.

 

[Athanor]

Die waterpas is nagenoeg identiek aan mijn teakhouten Stabilo, het zou me niet verbazen dat het een relatiegeschenk is met de naam van het bedrijf die deze weggaf. Volgens mij heb ik nog ergens een kleine waterpas van Oberman houthandel(Dokkum) liggen

 

[wjordan]

Je hebt al goede schattingen gekregen. Hier is nog een. Het handelsmerk HERBA werd in 1978 geregistreerd door het Duitse bedrijf HERBA Werkzeugfabrik Max Herbstrith GmbH & Co. KG in Remscheid, Duitsland. Dit bedrijf was actief van 1964 tot 2011.

 

[Wim56]

Die metalen stabila van foto 3, die heb (en gebruik) ik nog. Gekregen bij mijn metselopleiding in 1973. Gelijksoortige modellen (niet deze!) kom ik ook al tegen in een catalogus uit 1959. Ze werden 'torpedomodellen' genoemd.