Handvat houten Marples schaaf herstellen

[Paul90]

Onlangs heb ik van forumlid Willempie een mooie 70 cm lange reischaaf overgenomen hier te gebruiken. Bij nadere inspectie blijkt het een oude Marples uit Sheffield te zijn. Ik heb het logo nog niet gedateerd, maar vermoedelijk van voor 1920. De schaaf had in ieder geval wat liefde nodig: de zool was uitgesleten en scheluw, de beitel wat roestig en het handvat zat los. De zool heb ik weer mooi vlak en recht gemaakt en de beitel is ook weer schoon en scherp. Maar nu, het handvat..
Het handvat was vermoedelijk origineel ingelaten en ooit afgebroken - aan beide helften zijn duidelijk sporen van uitgebroken vezels te zien. Als reparatie zijn de losse vezels weggehaald, is er flink lijm tussen de delen geklodderd en is het handvat met de schroeven weer vastgezet. De schroeven lijken origineel, tenzij iemand de moeite heeft gedaan de schroefgaten in dezelfde kleur te beitsen. Die lijm heeft inmiddels losgelaten, en niet zo gek, want er zit een flink gat tussen handvat en body van de schaaf.
Zie de foto's hieronder. Moeilijk te fotograferen, maar de diepte is 1-2 mm aan weerszijden, dus zo'n 4 mm totaal op sommige plekken.
Nu wil ik het weer enigszins netjes herstellen. Hoe zou ik dit goed en stevig kunnen herstellen?

Volgens mij zou de meest nette oplossing zijn om de groef in de body weer vlak te maken, dat zal 3-4 mm diep zijn. Van het handvat ook 2-3 mm af schaven, en dan aanhelen met een stuk (beuken)hout dat ook weer in de groef valt.
Of zou ik me beter de moeite besparen en dit repareren met een flinke klodder (bruis)lijm of een paar deuvels?

 

[Handtools only]

Je kan het proberen met een losse pen en gat verbinding.
Eerst vlakken van tevoren.
Je maakt in je handvat en schaaf een groef en lijmt daar een
stuk hout in.Dit wordt ook veel gedaan bij restauratiewerk.
Als daarbij je handvat ook nog inderdaad 3 a 4 mm in de body valt
zie ik geen probleem.

 

[LeonvB]

Ik zou de groef vlakken, en het handvat vlakken. Eventueel met een strip beuken zorgen dat de hoogte van het handvat optisch nog klopt. Deze strip zet je vast op het handvat met deuvels en houtlijm. Deuvels lijmen in de schroefgaten, zodat je daar weer goed grip hebt, en houtlijm en de schroeven het handvat vastzetten in de body.

 

[henkverhaar]

Of zou ik me beter de moeite besparen en dit repareren met een flinke klodder (bruis)lijm of een paar deuvels?

M.i. is het antwoord op bruislijm altijd; nee - tenzij de vraag is of je het goed als friction polish kunt gebruiken....

 

[Paul90]

Bedankt voor de hulp!

Wat ik al dacht, het beste is om de ingelaten verbinding weer te herstellen. Ik twijfel nog tussen de twee varianten:
1. Twee groeven maken, in zowel handvat als body, en daar een nieuwe passende pen in lijmen. Voordeel daarvan is dat het uiterlijk van het oude handvat volledig behouden blijft. Nadeel is dat de uitlijning van een pen in twee delen moeilijker is, omdat ze niet op elkaar af te tekenen zijn.
2. Handvat schaven en aanhelen, en dat weer inlaten in de body. Voordeel is dat het makkelijk uit te lijnen is. Nadeel is dat het aangeheelde blanke hout zichtbaar blijft en het zal moeilijk worden om dat in een passende kleur te beitsen (geeft me wel een excuus om eens met beits te experimenteren).

Ik ga eens puzzelen wat het wordt! En extra advies wordt altijd gewaardeerd natuurlijk.

M.i. is het antwoord op bruislijm altijd; nee - tenzij de vraag is of je het goed als friction polish kunt gebruiken....

Hehe, dat dacht ik al. Maar voor de zekerheid vraag ik het toch.

 

[Roel22]

repareren met een flinke klodder (bruis)lijm

Dat heet geen repareren...

 

[Paul90]

Dat heet geen repareren...

Die optie was ook min of meer ironisch erbij gezet

Inmiddels wat voorzichtige voortgang gemaakt om eerst een groef te maken in het handvat. Mijn plan is om met dik papier een mal van de afdruk van het handvat en de groef te maken, om daarmee het gat in de body juist uit te lijnen.

Eerst de groef dus in het handvat. Ploegschaaf gepakt met een beitel breder dan het uitgebroken stuk maar die genoeg hout aan de wanden laat; 5/8" dus hier. Groef gecentreerd met een dubbel kruishout en het begin en eind van de groef vast uitgehakt. Na de eerste paar halen ging de schaaf niet verder, want o ja, een ploegschaaf kan natuurlijk geen groeven korter dan de schaaf maken.


Dus met de beitel verder uitgehakt en met de grondschaaf de groef vlak gemaakt. De diepte is nu ongeveer 2,5 mm, dat lijkt me voldoende.


Tweede fout: de groef is nu langer dan blokjes beuken die ik heb liggen en hier perfect voor zouden zijn geweest. Daar had ik van tevoren aan moeten denken.
Ik heb nog een paar strips iepen 6 mm dik liggen die ik mooi kan gebruiken. Het is niet heel dik, maar het zou genoeg moeten zijn in combinatie met lijm en schroeven toch? Of liever beide kanten dieper uitsteken en richting 10 mm gaan?

Deuvels lijmen in de schroefgaten, zodat je daar weer goed grip hebt

Dat moet inderdaad ook. Ik dacht in eerste instantie dat het niet nodig zou zijn, maar nu ik toch bezig ben kan ik dat beter maar doen.

 

[LFlab]

2.5mm klinkt mij als mechanicus voor een verbinding in hout nog niet als heel erg ruim eerlijk gezegd, misschien is het mijn gebrek aan ervaring
Heb je ruimte (en geduld) om hem dieper te maken?

Ten aanzien van bruislijm, vroeger gebruikte ik dat best regelmatig voor niet kritische dingen, of dingen waarvan ik wist dat ze af en toe nat gingen worden. Maar ik moet zeggen dat de sterkte van die lijm me danig is tegengevallen. Een fatsoenlijke verbinding in hout, gelijmd met "witte" houtlijm is zo sterk, daar win je niks aan door epoxy of bruislijm te gebruiken. En als de verbinding niet goed is, dan is ie met bruislijm ook zwak.

 

[Handtools]

Die optie was ook min of meer ironisch erbij gezet

Inmiddels wat voorzichtige voortgang gemaakt om eerst een groef te maken in het handvat. Mijn plan is om met dik papier een mal van de afdruk van het handvat en de groef te maken, om daarmee het gat in de body juist uit te lijnen.

Eerst de groef dus in het handvat. Ploegschaaf gepakt met een beitel breder dan het uitgebroken stuk maar die genoeg hout aan de wanden laat; 5/8" dus hier. Groef gecentreerd met een dubbel kruishout en het begin en eind van de groef vast uitgehakt. Na de eerste paar halen ging de schaaf niet verder, want o ja, een ploegschaaf kan natuurlijk geen groeven korter dan de schaaf maken.
Bekijk bijlage 123314

Dus met de beitel verder uitgehakt en met de grondschaaf de groef vlak gemaakt. De diepte is nu ongeveer 2,5 mm, dat lijkt me voldoende.
Bekijk bijlage 123315

Tweede fout: de groef is nu langer dan blokjes beuken die ik heb liggen en hier perfect voor zouden zijn geweest. Daar had ik van tevoren aan moeten denken.
Ik heb nog een paar strips iepen 6 mm dik liggen die ik mooi kan gebruiken. Het is niet heel dik, maar het zou genoeg moeten zijn in combinatie met lijm en schroeven toch? Of liever beide kanten dieper uitsteken en richting 10 mm gaan?


Dat moet inderdaad ook. Ik dacht in eerste instantie dat het niet nodig zou zijn, maar nu ik toch bezig ben kan ik dat beter maar doen.

Ik weet niet hoe breed je handvat is maar bij een pen en gat verbinding is de verhouding 1 op 3.dus de breedte van je handvat delen door 3 en daar maak je je verbinding mee.nu is je groef wel heel breed en je houdt maar weinig hout over aan de zijkanten.en je groef zal echt dieper moeten voor wat stevigheid

 

[Paul90]

Ik weet niet hoe breed je handvat is maar bij een pen en gat verbinding is de verhouding 1 op 3.dus de breedte van je handvat delen door 3 en daar maak je je verbinding mee.nu is je groef wel heel breed en je houdt maar weinig hout over aan de zijkanten.en je groef zal echt dieper moeten voor wat stevigheid

Tja, het was helaas schipperen. Op de foto is het moeilijk te zien, maar de geulen in het handvat waren aan de randen zo'n 1.5-2 mm. diep. Vandaar dat ik de groef breder heb moeten maken. Op deze diepte zijn de geulen net weg.
Had ik de verhouding 1:3 aangehouden, dan had de pen de eerste 2 mm. aan diepte ook nauwelijks zijwaartse steun gehad.

Nu zal ik inderdaad dieper moeten gaan met deze brede groef. Alternatief is dat ik de huidige groef, nu die netjes vlak is, eerst opvul met hout en later een nieuwe pen hak in de gangbare verhouding.

 

[ornament]

Pen en gat 1/3 als verbinding in een houten schaaf van een handvat met het lichaam? ?

Ik begrijp niet wat ermee bedoeld wordt, voor deze herstelling van de schaaf.
Kan iemand er een tekening of zo van maken?

groeten,
Jeroen

 

[Paul90]

Pen en gat 1/3 als verbinding in een houten schaaf van een handvat met het lichaam? ?

Ik begrijp niet wat ermee bedoeld wordt, voor deze herstelling van de schaaf.
Kan iemand er een tekening of zo van maken?

groeten,
Jeroen

Zo snel kan ik het niet tekenen en uploaden, maar wel de foto's in de openingspost. Het handvat is ooit afgebroken en hersteld, maar dat zat nu los. Origineel was het handvat zeer waarschijnlijk ingelaten in de body, of tenminste goed er op gelijmd.
Bij het afbreken zijn er vezels zowel het handvat als de body uitgebroken, waardoor er een holte is ontstaan in het contactvlak tussen die twee. Dat was opgevuld met veel lijm, waarvan de resten op de foto's te zien zijn.

Het idee was geopperd om in zowel handvat als body een gat (groef) te maken, waar een losse pen in kan worden gelijmd om de twee delen weer degelijk te verbinden. De breedte van die pen zou dan ongeveer 1/3 van de breedte van het handvat zijn.

 

[Handtools only]

Pen en gat 1/3 als verbinding in een houten schaaf van een handvat met het lichaam? ?

Ik begrijp niet wat ermee bedoeld wordt, voor deze herstelling van de schaaf.
Kan iemand er een tekening of zo van maken?

groeten,
Jeroen

Ik had het zo bedacht.
Als je een handvat hebt van bv 24 mm dan maak je een groef in het midden van 8 mm breed.
Deze groef maak je zo diep mogelijk.In de schaaf body zelf maak je ook een groef van 8 mm breed,
Hier lijm je een stuk hout in van 8 mm dik en zo krijg je een losse pen en gat verbinding.

 

[Paul90]

Zo had ik het ook begrepen ja. Maar bedankt voor het uploaden van een schets, dat verduidelijkt het voor iedereen!

De groef in het handvat is nu breder/te breed omdat ik eerst alle oude rafels weg wilde hebben. Uiteindelijk kan ik denk ik het beste eerst dit weer opvullen en vlak maken, en dan een groef van 8 mm breedte maken. (Warempel, het handvat is precies 24 mm.)

 

[ornament]

Zelf zou ik dat niet met zo'n 8 mm veer doen. Een jaar geleden heb ik ook een handvat op een rijschaaf gezet. het heft paste niet meer in het gat en eigenlijk haakt het handvat er verkeerd in . Er waren eigenlijk nog meer problemen,
Om kort te zijn , ik heb eraan gewerkt stukken hout bijgeplakt totdat ik het handvat op de traditionele manier in de groef kon haken en erin laten zakken.

Misschien onduidelijk maar op het volgende filmpje zie je wat ik bedoel met de traditionele verbinding handvat - lichaam.
Op 15min 30 sec zie je dat op dit filmpje over de laatste professionele gereedschapsmakervan houten gereedschap in Franstalig Zwitserland.

Les outils de bois

De gereedschapsmaker laat het handvat diep zakken opdat zijn hand op het lichaam van de schaaf kan rusten. Hij demonstreert het.

Slijpen en wetten van een nieuw bot schaafmes , zonder franje, zonder gedoe, snel en efficiënt, zie je op 10min30


groeten
Ornament
www.houtsnijden.eu

 

[Paul90]

Mooi filmpje! Ook al kan ik er praktisch niets van verstaan.

Ik snap wat je bedoelt met het handvat inlaten, en vooral hoe diep. Daarmee stip je een interessant punt aan wat betreft de historie van deze Marples schaaf!

Het handvat van deze Marples stond overduidelijk op de body, te zien aan de afgeronde kanten voor en achter, met de opening +/- 10 mm. boven de body (zie foto).
In de geschiedenis van Marples was het handvat van reischaven, net als bij andere houten reischaven, dieper ingelaten met de opening van het handvat ongeveer gelijk met de body: Bench Planes (Wooden) – William Marples and Sons, Ltd.
Deze schaaf lijkt verder origineel te zijn, dus dat is weer een mysterie.

Enfin, ik heb mijn schaaf nog eens goed bekeken en ik vermoed toch dat het handvat af fabriek niet, of tenminste niet over de volledige omtrek, was ingelaten. Namelijk: onder de omtrek van het handvat op de body loopt de houtnerf aan de randen door, de groef is nooit zo breed geweest als het handvat; het handvat staat iets scheef en uit het midden voor rechtshandig gebruik; de groef in de body loopt parallel aan de body (niet parallel met het handvat mee), is dus korter en smaller dan het handvat, en lijkt opgevuld te zijn met eiken, terwijl de rest beuken is.
Mogelijk is de huidige groef in de body resultaat van een eerdere reparatie.

In ieder geval snap ik je punt @ornament om bij de reparatie gelijk de ergonomie te verbeteren door het handvat dieper in te laten.
Het handvat heeft genoeg vlees om nog +/- 10 mm. in de body in te laten zoals te zien op de foto. De afgeronde kanten aan het handvat duiden erop dat dit duidelijk óp de body hoorde te staan. Maar die kan ik natuurlijk recht afzagen zodat het mooi aansluit in de body.

 

[Paul90]

Het wordt een heel verhaal zo. Gisteravond nog eens wat onderzoek gedaan, en ik durf om meerdere redenen bijna zeker te zeggen dat de schaaf en schaafbeitel niet oorspronkelijk bij elkaar horen. Het logo van de firma W. Marples & Sons staat weliswaar in de beitel en keerbeitel gestanst, maar dat past niet bij dit type schaaf.

Het model van de schaaf past niet in de geschiedenis van W. Marples. Zij maakten reischaven van 26 en 28" lengte, terwijl deze perfect 70 cm. (27.55") is. Zo'n grote afwijking lijkt me ook voor die tijd onwaarschijnlijk bij een gerenommeerd merk. Bij deze schaaf is het handvat opgezet, gezien de afgeronde hoeken. In de historische catalogi van W. Marples hebben alle reischaven een ingelaten handvat. Bovendien werden de houten schaven van Marples gekenmerkt door een inkeping (ter decoratie) aan de kopse kanten.
Verder waren hun reischaven voorzien van 2 1/2" (64 mm.) beitels, en deze beitel is 2 1/4" (57 mm.). Die maat werd vooral in hun jack planes gebruikt. De beitel is eigenlijk ook te kort voor de wig; de wig steekt een flink stuk boven de beitel uit, wat instellen wat lastiger maakt, en de inkeping van de wig komt tegen de schroef van de keerbeitel. Dat zou kunnen kloppen als een kleinere beitel van een jack plane is gebruikt in deze schaaf.
De logo's in de beitel en keerbeitel stammen ook niet uit dezelfde periode. Vermoedelijk is de beitel zelf van omstreeks 1890 en de keerbeitel uit omstreeks 1960.

Waarschijnlijk heeft iemand ooit de beitel van deze onbekende schaaf vervangen door deze Marples beitel. En vervolgens de moeite genomen om alles bij elkaar te nummeren, want het nummer "69" is overal in gestanst: de body (voor én achter), de wig, de keerbeitel én de beitel. Dat zette me in eerste instantie op het verkeerde spoor dat alles nog origineel was.


Lang verhaal kort; ik ga het advies van @ornament volgen en het handvat inlaten. Eerst de huidige groef in het handvat dichtmaken met een stuk hout en de afgeronde hoeken afzagen. En dan een nette groef maken in de body waar het handvat in komt te staan.
Ik ga het handvat wel weer schuin terugzetten, dat voelt ook wel prettig.

 

[Paul90]

Ik zie net dat ik nooit meer het resultaat heb laten zien hier, maar bij dezen alsnog!
Uiteindelijk heb ik de traditionele manier van @ornament gevolgd. Het uitgebroken hout in het handvat is weggehaald (zie eerdere foto) en opgevuld. Vervolgens is het handvat in z'n geheel ongeveer 8 mm ingelaten. De afrondingen van het handvat heb ik een stukje afgezaagd om een rechte aanslag te krijgen over die 8 mm hoogte. Het handvat is gelijmd en met schroeven vastgezet, anders moest ik de schroefgaten weer dichten.
Bij het inlaten van het handvat kwam ik in ieder geval tegen dat er al eerder aan het handvat gerepareerd is. Er was daar een andere houtsoort ingelijmd.




Met een goede slijpbeurt van de beitel levert dat uiteindelijk een heel erg functionele schaaf op!
Het enige puntje is dus dat de beitel heel onhandig te stellen is, omdat de beitel korter is dan de wig. Ik twijfel nog wat hier de beste oplossing is: de wig inkorten of een nieuwe wig maken (of een nieuwe beitel, maar dat is wel overkill).

 

[LFlab]

Mooi gedaan!
Stavros Gakos heeft ook een mooie schaaf opgeknapt, en onder andere ook een nieuw handvat gemonteerd:

 

[chevy66]

Ik zou er een andere beitel bij zoeken. Daar zijn er nog zat van. De schaaf wordt opgegeten door de houtworm, maar met de beitel hebben die wormen meer moeite. Ze staan regelmatig op marktplaats. Je kan er ook een andere verrotte schaaf bij zoeken. Als het maar in de buurt is. De verzendkosten zijn anders hoger dan de prijs van de schaaf. Je kan de maten even vermelden. Misschien heeft iemand er wel een voor je. Binnenkort komen er een heleboel forumleden bij elkaar, dus dan kunnen er dingen meegegeven worden.