Verder onderzoek naar de herkomst van mijn Triton junior draaibankje

[klaas0639]

Dit is een zijspoor van het uit 2020 daterende item `Restauratie van mijn Triton junior (Högbo 75) draaibank.

In dat oude item beschrijf ik mijn pogen een verwaarloosde Triton junior - die ik via MP verwierf – naar een goed werkende authentieke Triton terug te restaureren. Daarvoor moest ik me niet alleen verdiepen in technisch mechanische zaken maar ook in de geschiedenis van dit bankje.


Dat item eindigde abrupt op 20 april 2020.Een vervelend probleem met mijn gezondheid belemmerde de voortgang. Toen bovendien het onderzoek naar de geschiedenis vast liep verloor ik alle aandacht en motivatie en sinds mid 2020 heb ik er niet meer aan gewerkt.
Maar recent deed ik bij toeval een ontdekking dat nieuwe interessante aanknopingspunten bood om het historisch onderzoek weer op te pakken.
Ik wil in dit nieuwe item jullie op de hoogte houden van mijn (hopelijk) interessante vorderingen.

Een samenvatting van wat vooraf ging:
Het bankje werd gefabriceerd door het Zweedse Högboholms Mekaniska Verkstad“. Triton junior” is een fantasienaam bedacht door de Nederlands machinefabriek en handelshuis van Ouwerling die deze bankjes importeerde in de jaren 1942 - 1945.
In diezelfde tijd bracht Ouwerling ook andere metaalbewerkingsmachines onder de naam Triton op de markt waaronder de Triton senior, een wat grotere bank en naar het lijkt van een andere fabricaat.
De Triton junior is onmiskenbaar een kopie van de populaire Amerikaanse Craftsman ( Lathes + Machine Tool Archive )

Het intrigeerde me dat op geen van de Tritons junior die ik heb gezien enig merkteken of labeling zat dat verwijst naar de Zweedse fabrikant Högboholms Mekaniska Verkstad. De website lathes.co uk kent het bankje onder de naam Högbo 75; het erbij afgebeeld bankje heeft de zwart/goud/rood-labeling van Ouwerling en een typeplaatje ”Triton junior”





Er zitten op zijn minst een paar vreemde hiaten in het verhaal waarover in een volgende aflevering.

 

[ornament]

Interessant!

Ga ik volgen.

Ik ben in ieder geval al verrast dat Nederland dat in de tweede Wereldoorlog bezet was door de Duitsers, metaaldraaibanken kan invoeren uit Zweden, dat een niet bezet , neutraal, land was.

Metaaldraaibanken werden immers in grote getallen ingezet in de wapenindustrie.

groeten

Ornament

 

[chevy66]

Fijn dat je gezondheid zo ver verbeterd is, dat je dit weer op kan pakken.

 

[klaas0639]

Een van de belangrijkste hiaten is hoe het bankje in de oorlog in Nederland kwam.

Als de Triton door Högbo in Zweden is gefabriceerd kan het haast niet anders dan dat Ouwerling met deze fabrikant contacten had maar ik heb daarvoor geen concrete aanwijzing gevonden. Het ontbreken van correspondentie met de Zweedse fabrikant kan erop duiden dat de bankjes via een omweg werden betrokken. Mogelijk leverde diezelfde bron ook de grotere draaibank Triton senior en de andere machines. Maar ook daarover heb ik tot nu geen document gevonden dat wijst op inkoop of invoering via een ""verborgen omweg"". Een vermoeden van een relatie met de oorlog dringt zich op.

De junior wordt nog regelmatig op MP aangeboden. Ouwerling moet in een paar jaar tijd vele tientallen hebben verkocht. Met een paar van deze aanbieders heb ik contact gehad of bezocht om te horen hoe ze aan het bankje kwamen. Sommige waren daar gesloten over. En welwillenden konden niet meer mededelen dan: “”opgekocht”, of “van mijn (groot)vader geweest” of ”gevonden achter in de schuur van mijn overleden opa” etc. Nooit was er een verhaal van een eerste gebruiker. En nooit een document. Nooit was de bank liefdevol onderhouden. De bankjes zijn 80 jaar oud Oorspronkelijk gebruikers nog ouder en ondertussen dood.

Hoe verder? Daarover heel binnenkort meer hoop ik,

 

[chevy66]

Het was niet zo, dat alle handel stil viel tijdens de oorlog. Er waren door de oorlogsindustrie tekorten aan sommige materialen, maar een groot deel van de oorlog draaide de handel min of meer door. Ik kan me zo voorstellen dat de grote duitse machine fabrikanten voor het duitse leger aan het werk waren gezet. En dat er daardoor toestemming van de bezetter was, om bepaalde producten in bijvoorbeeld zwitserland en zweden te kopen. Bedrijven moesten de mogelijkheid houden om zo goed en zo kwaad, door te kunnen draaien.

 

[klaas0639]

Het bleef mij bezig houden en recent - toen Covid me een paar dagen tot luieren dwong - nam ik wat oude notities door en ontdekte iets wat ik tot dan over het hoofd had gezien.

Uit één van de archiefstukken bleek een zakelijke relatie tussen Ouwerling en een Rotterdamse machinefabriek. Deze fabriek (eigenaar een zekere J. Kok), maakte in de oorlog een draaibank die een opvallende gelijkenis lijkt te hebben met een bank die Ouwerling in 1942 in een kranten-advertentie aanbood onder de naam Triton senior. De erbij geplaatste afbeelding is van slechte kwaliteit. Behalve visuele gelijkenis hebben de banken ook ongeveer dezelfde afmetingen: 1000 mm tussen de centers en een max werkstuk-diameter van 180-200 mm. Beide hebben 8 snelheden. Hieronder staan afbeeldingen van de bank van J. Kok en van de Triton senior uit de advertentie van Ouwerling. (Ik heb overigens op MP nooit een Triton senior aangeboden gezien)

De bank van J. Kok zoals hieronder afgebeeld (uit Lathes.co.uk). lijkt een nieuwere variant van een zelfde model. De afbeelding van de bank van Kok dateert van 1954 en de Triton Senior is uit een krant van 1942.






Ik hoor graag of ook jullie een sterke overeenkomst of toch essentiële verschillen zien.

PS @ Chevy: Ja. Bijv. Zweden was (zeker in de eerste helft van de oorlog) minder neutraal dan velen denken. Er was lang handelsverkeer over de Oostzee mogelijk.

 

[chevy66]

Ik zie vooral veel verschillen. Er lijken geen gietstukken te kunnen worden uitgewisseld. Kok draaibanken komen nog geregeld langs op marktplaats. Neutraal betekent toch dat je aan iedereen levert? Die machines hebben in basis, allemaal de zelfde functies.

 

[chevy66]

Ik heb ook nog een draaibank staan, die hier op lijkt. Alleen oudere simpelere uitvoering. Ook zweeds. En vergelijkbare maten. Je komt ook op marktplaats nog veel van zulke banken tegen die allemaal erg veel op elkaar lijken. De triton lijkt een losse kop met een excenter klemming te hebben. Heeft mijn voorkeur ten opzichte van vergrendelen met een losse sleutel, zoals bij de kok draaibank. Ik gok dat de archieven de vuilverbranding in zijn gegaan en de mensen die er werkten zijn reeds hemelen. Informatie vinden over niet meer bestaande machinefabrieken is heel lastig.

 

[klaas0639]

In mijn voorgaande stukje (#6) mist in mijn tekst een attendering: Op de Triton Senior in de advertentie van Ouwerling staat op de rechterkolom van het onderstel: "Kok, Holland"

 

[chevy66]

Die machine zal wel bij kok gemaakt zijn. Ouwerling is volgens mij meer een handelsonderneming. Er staat nog een kok zoals op je tweede plaatje op marktplaats. Het lijkt me waarschijnlijk dat door de oorlog de import mogelijkheden van grotere draaibanken stil was gevallen. En dat er daarom aan de de firma Kok is gevraagd, om een grotere bank op het triton label te vervaardigen. Bij de import machientjes zat volgens mij het triton label er los op. Bij deze machine hebben ze de gietvorm voor de linker voet aangepast, wat niet zo moeilijk is als je korte lijntjes hebt. Het lijkt me geen totaal nieuw ontwerp, maar een aanpassing van een al bestaand Kok draaibank. In die tijd moest je alles aanpakken, dus als Kok wat kon verdienen door triton op een machine te zetten, dan gebeurde dat. Ik doe even een gok. Voor deze maat draaibanken had je vermoedelijk toestemming van de duitse bezettingsmacht nodig. En duitsers zijn nog al van alles documenteren. Je hebt dus kans dat je hier gegevens over kan vinden in de duitse archieven.

 

[chevy66]

Ik kwam nog wat artikelen tegen over de nederlandse economie tijdens de tweede wereldoorlog in het historisch nieuwsblad. Misschien kan je via die weg ook nog wat te weten komen.

 

[klaas0639]

Die machine zal wel bij kok gemaakt zijn. Ouwerling is volgens mij meer een handelsonderneming. Er staat nog een kok zoals op je tweede plaatje op marktplaats. Het lijkt me waarschijnlijk dat door de oorlog de import mogelijkheden van grotere draaibanken stil was gevallen. En dat er daarom aan de de firma Kok is gevraagd, om een grotere bank op het triton label te vervaardigen. Bij de import machientjes zat volgens mij het triton label er los op. Bij deze machine hebben ze de gietvorm voor de linker voet aangepast, wat niet zo moeilijk is als je korte lijntjes hebt. Het lijkt me geen totaal nieuw ontwerp, maar een aanpassing van een al bestaand Kok draaibank. In die tijd moest je alles aanpakken, dus als Kok wat kon verdienen door triton op een machine te zetten, dan gebeurde dat. Ik doe even een gok. Voor deze maat draaibanken had je vermoedelijk toestemming van de Duitse bezettingsmacht nodig. En Duitsers zijn nog al van alles documenteren. Je hebt dus kans dat je hier gegevens over kan vinden in de Duitse archieven.

Dat lijkt me een niet onwaarschijnlijke gang van zaken. Ik weet dat het bedrijf van J. Kok en Ouwerling waarschijnlijk zakelijke contacten hadden met de Groot, destijds ijzergieterij in de buurt van Tilburg. En het is waar; een nieuw deurtje gieten met ingegoten letters is technisch geen probleem. Ik denk ook (afb nr 2) dat het linker grootletterig diagonaalsgewijze aangebrachte "Triton" er los op is geschroefd Misschien staat er onder deze opgeschroefde plaat uit afb 2, wel "Kok" zoals in aflevering #6 van dit draadje). Het ""Kok, Holland"" op de rechterpoot van onderstaande afb , zijn wel ingegoten letters lijkt me.

Een andere mogelijkheid is dat die Triton senior geen J. Kok maaksel was maar een uit Duitsland afkomstige machine van bijv Meuser. NB: J. Kok vertegenwoordigde de fa Meuser zoals blijkt uit afb 1. .

Dus, als iemand nog een suggestie heeft welk Duits merk het kan zijn of welk type Meuser het is uit de tijd dat oost en west Duitsland één staat waren (voor WO II dus ) hoor ik dat graag.

@Chevy: Inderdaad: Kok uit Rotterdam was importeur en fabrikant. Ouwerling was vooral een handelshuis.
Alleen kopers met een Kennziffer of Koopvergunning konden machines kopen. In de advertentie (afb 2) van Ouwerling staat dit ook vermeld.



afb 1: J. Kok vertegenwoordigde in Nederland Meuser en Co. Deze foto is van een machine - type M.O.L) van na de tweede WO denk ik; een hard bewijs dat J. Kok ook al voor WOII Meuser en Co vertegenwoordigde heb ik (nog) niet.


adb 2: Is de Triton senior van Duitse makelij van vlak voor of begin WOII? Ouwerling adverteerde ermee in deze Duitstalige krant die op Nederland was afgestemd. Waarschijnlijk is de plaat op de linker kolom een opgeschroefd paneel met daarop het handelsmerk "Triton" Rechts staat de naam van J. Kok. Ongetwijfeld met goedkeuring van de (Duitse? Meuser? ) fabrikant Of is de bank toch door J. Kok gemaakt? Leuke problemen om uit te zoeken.

 

[klaas0639]

Stand van zaken:
Technisch inhoudelijk zijn er geen nieuwe bijzondere ontwikkelingen.
Ik heb nergens een flinter van verband tussen Triton senior en Triton junior kunnen vinden, behalve dat Ouwerling in de oorlog met zowel junior als senior adverteerde. En met de Zweedse fabrikant van de Triton junior (de Hogbo) heef deze Triton senior ook al niks te maken. Ik ben in inventarisatielijsten van J. Kok noch van Fred Ouwerling overtuigend gelijkende ""Triton senior-type banken "" tegen gekomen. En in al de tijd dat ik het volg werd nooit een Triton Senior op MP aangeboden. De senior gaat me niks opleveren en laat dat stuk rusten.

Wat de Zweedse ""junior"" lijn betreft: Die leeft nog en beweegt wel, maar is voorlopig toch vooral weinig spannend hist archief werk. Wel heb ik een (matige ) foto van het allereerst gefabriceerd bankje. En het verhaal dat een vrachtschip met ""mijn"" draaibankjes (vlak na?) de oorlog in de Oostzee op een Duitse mijn zou zijn gelopen is misschien toch wel waar.

Hoewel de Zweden relatief goed zijn in Engels is het bij de oude generatie toch wel een belemmering. De leeftijd is sowieso een puntje aan het worden. Mensen die iets weten hebben dat van vader of grootvader.

Ik zin op een middeltje om eigenaren van ouwe Triton juniors op te sporen. In Nederland ken ik er nu een stuk of tien maar het moeten er VEEL meer zijn.

 

[jurjenz]

Hoi Klaas, wat mooi dat je de historische zoektocht weer hebt kunnen oppakken. Ik volg met veel interesse de vorderingen!