reischaaf of rijschaaf

Zweihaak

Post veel
29 jul 2010
1.381
2
Groningen
Al lange tijd is er discussie over het woord reischaaf of rijschaaf.
Niet alleen in het forum, maar ook onder houtbewerkers onderling.
Welk woord is goed en welk is fout vragen sommigen zich af.
Hieronder een uitleg van een Nederlands taaldeskundige.

De digitale Van Dale zegt:
rei•schaaf
de

eerste editie 1864, Van Dale zegt:
rei•schaaf
1•zie reeschaaf

En als je dan kijkt bij 'reeschaaf', staat er:
- reeschaaf
ree•schaaf
de
van rei (geschaafde lat)

eerste editie 1864
1• schaaf met een blok van 70 cm lengte en twee handvatten, om reeds geschaafd hout te polijsten
vormvariant: reischaaf

De eerste editie van Van Dale, uit 1864, zegt:
Reeschaaf, Rijschaaf, v. (...aven), schrijnwerkersgereedschap.
De van rei (geschaafde lat)

Het werkwoord 'afreien' of 'afrijen' staat niet in die eerste druk.
Duidelijk is dat het vroeger zowel met 'ee' als met 'ij' mocht.
afreien
af•rei•en
overgank. werkw.; reide af; h. afgereid
1•vlak afwerken

En taal is aan verandering onderhevig maar, keuze is gemaakt dat het nu met 'ei' moet.

De schrijfwijze: rijschaaf is dus fout, en is heel oud Nederlands.
Alleen juist zijn: reischaaf en reeschaaf.
______________________________________________________________________________________

Oorsprong van de lange ij:
Hoe is onze lange ij ontstaan?
De ij is van oorsprong een verlengde i.

Woorden als prijs en schijnen werden in de Middeleeuwen geschreven als prise en schinen.
Om in de schrijftaal duidelijker aan te geven dat deze i lang moest worden uitgesproken,
verdubbelde men hem: priise, sc(h)iint ('schijnt').
Later kreeg de tweede i een haaltje (j).
Dat was mede omdat er in de Middeleeuwen vaak geen punt op de i werd gezet en ii soms verward werd met de u.

Vanwege die verwarring met de u raakte overigens ook de y (de i-grec),
in sommige woorden in gebruik als schriftelijke weergave van een [ie]-klank.
Het woord wijf (in de Middeleeuwen uitgesproken als [wief]) kon volgens,
Nicoline van der Sijs (in haar boek Taal als mensenwerk.
De geschiedenis van het ABN) geschreven worden als wif, wiif, wyf en wief.

In de loop van de zestiende eeuw veranderde de uitspraak van de ij: van [ie] naar [ei].
De ei is ontstaan uit een e voor woorden met -nd of -nt
(wij zeggen einde, maar het Duits nog steeds Ende),
uit de Germaanse lettercombinatie egi (zo kennen wij zeil en het Duits Segel),
of uit de combinatie ai (heide, naast het Gotische haidi).

De ei werd vroeger uitgesproken als [ee] en later als [ai].
Tussen 1500 en 1700 veranderde de uitspraak in [ei].
Het gevolg van dit alles was dat rond 1700 de uitspraak van de ei en ij samenviel.
Daarmee kwamen ook de spellingproblemen: is het nu peil of pijl, reizen of rijzen?
Het onderscheid tussen ei en de ij is op schrift altijd blijven bestaan.
 

Seek

Oud hout
10 mei 2009
2.676
3
Heftige kost voor een simpele houtbewerker! (Maar wel heel interessant).

Dus als ik het goed begrijp is tegenwoordig reischaaf de juiste spelling?

We moeten de rijschaaf echter niet vergeten anders wordt het lastig op marktplaats een lange schaaf te scoren. Ik vraag me af wanneer de taaldeskundigen gaan toegeven aan het veel gebruikte rijschaaf.
 

Zweihaak

Post veel
29 jul 2010
1.381
2
Groningen
Seek zei:
Heftige kost voor een simpele houtbewerker! (Maar wel heel interessant).

Dus als ik het goed begrijp is tegenwoordig reischaaf de juiste spelling?

We moeten de rijschaaf echter niet vergeten anders wordt het lastig op marktplaats een lange schaaf te scoren. Ik vraag me af wanneer de taaldeskundigen gaan toegeven aan het veel gebruikte rijschaaf.

Ja Seek, en dat is het als dus vanaf 1950.
idd erg uitgbereid, maar ik heb het 3 taalkundigen gevraagd, en die waren het met elkaar eens,
zonder dat ze contact met elkaar hebben gehad. Ze kennen elkaar echter wel.
Dus rijschaaf is fout.
Alle webwinkels die het anders schrijven zitten dus fout.
En andere taaldeskundigen, zijn blijkbaar niet zo taalkundig.
Veel mensen die de gereedschap boeken schreven en schrijven zijn geen taalkundigen maar hebben een titels als, Ingenieur, vaak mensen met HTS opleiding.
En idd, nu schaven met dat historische ding, lol. :lol:
 

jan pranger

Post veel
29 jun 2009
1.982
36
www.arstorno.nl
Nou Zweihaak je hebt het zaagsel daar boven goed opgeschut. Ben blij dat ik den Drenth ben, want daar is de ij vaak een ie en de rest dus een ei(tje). Dus het is maar beter het Nederlands te vertalen uit het Drents, dan maak jij (ie) ook geen fouten :) :) :)
Het zaagsel wordt wel minder..........
vr.gr. Jan Pranger
 

WR1944

Oud hout
ArtHarg zei:
Hah... en mijn moeder werd altijd boos als ik 'heide' op z'n Schiedams als 'haide' uitsprak :)

Arthur

Dan zal ze wel blij geweest zijn met de plat-Haagse versie.

Ik heb de taal in het algemeen altijd een erg interessant onderwerp gevonden. Ook al heb ik HTS gedaan, ik vind de taal belangrijk omdat het een essentieel element in de communicatie is. Voornoemde Nicoline van der Sijs heeft ook een boek geschreven over de Nederlandse woorden die in het Amerika van nu nog gebruikt worden. Dat is leuk om te lezen maar leuk om er als Nederlander mee te blitsen met bepaalde woorden als cookie en stoop hier in de USA.
 

henkverhaar

Oud hout
20 jan 2011
4.828
887
Nijswiller
www.buroverhaar.nl
En boss, en capsize, en capstan (hoewel die laatste twee niet via Amerikaans Engels maar via Brits Engels zijn gekomen). En Santa Claus natuurlijk.

De invloed van het Nederlands op het Amerikaanse Engels (en op andere kenmerken van de Amerikaanse cultuur, zoals bijvoorbeeld de donut, die afkomstig is van onze oliebol, eigenlijk oliekoek) is overigens tamelijk gelokaliseerd in tijd en plaats - komt vooral van de Hollandse achtergrond van Manhattan, en in mindere mate van upstate New York en New Jersey. Tot het begin van de 20e eeuw werd er op bepaalde plaatsen in New Jersey nog 'Jersey Dutch' gesproken, een archaïsche variant van het Nederlands (die overigens minder begrijpelijk was voor Nederlanders van nu dan bijvoorbeeld Afrikaans). Daar eten ze dan ook nog altijd apestaarten...

Ook de vele Kills in New York en Pennsylvania zijn van oorsprong Nederlands - in naam. Zoals de Catskill Mountains, en de Beaverkill, de Fishkill, en de Schuyllkill (skookil...) rivieren. Van een oud Nederlands woord voor water/rivierarm. Vinden we bij ons nog terug als de kil van Hurwenen, en de Dordtse kil...
 

Deze plek is voor toekomstige tekst. Door nu alvast deze kolom te activeren blijft de kolommen structuur ongewijzigd en de lezerservaring hetzelfde als er hier content geplaatst gaat worden.

Hier kan straks ook info geplaatst worden.