Holletjes en bolletjes

Seek

Oud hout
10 mei 2009
2.676
3
Profielschaven, eerst maar een overzichtje. Voor het maken van profiel lijsten zoals je vroeger in meubels, rond kozijnen en in schilderijlijsten zag, werd gebruik gemaakt van profielschaven. Voor de standaard profielen zijn er schaven waarmee je het hele profiel in 1 keer kan schaven, maar een meer universele vorm waren de hollen en bollen die een holling of bolling met 1 bepaalde radius kan schaven.De timmerman had die als een set van 8 of 9 paar hol en bol schaven met een radius van 1/8"tot 1 1/2". Daarmee kon hij heel veel verschillende profielen zelf samen stellen. Even over de naam, een bol heeft een bolle zool en produceert dus een hol profiel.

FSM01_1982-569_X.jpg

IMG_1602.jpg

De zool van zo'n schaaf heeft een holle of bolle vorm in de breedte. De radius loopt van 1/8" voor de kleinste, oplopend in stappen van 1/8" tot de 3/4" schaaf, daarna oplopend met een 1/4" tot 1 1/2". De schaaf kan in 1 keer 1/6e deel van een circel maken. Het komt zo uit dat de breedte van dat 1/6e deel gelijk is aan de radius van die circel. Je kunt dus de maat van de schaaf bepalen door de breedte van de beitel te meten. Je zult dan merken dat er nogal wat variatie voorkomt. Een 1/2" is zelden exact 12,7 mm, eerder iets tussen 12 en 13.5 in.

Deze schaven zijn nog in overvloed te vinden op rommelmarkten ed, maar meestal zullen ze een flinke restauratie nodig hebben. Hier een overzicht hoe ik te werk gegaan ben bij mijn set. Kritiek en tips zijn welkom!

Eerst eens kijken of de roest niet te heftig heeft toegeslagen, dus op de gebruikelijke wijze van grof tot zeer fijn wordt de spiegelkant van de beitel gevlakt en gepolijst. Als de roestputten te diep zijn en in de snede gaan belanden, is het misschien beter om een andere schaaf te proberen.Kijk ook of de schaaf niet in de lengte krom getrokken is. Ook dat is dodelijk voor de schaaf: de kachel in met dat ding.

IMG_1604.jpg

Dan een check of de zool nog vlak is. Steek de beitel in de schaaf en tik de wig vast. Nu met een stalen lineaal op verschillende punten langs de zool kijken of hij recht is. Meestal hebben houten schaven een bult achter de beitel en een kuil er vlak voor. Dat is precies wat je niet wilt. Het makkelijkst te corrigeren is de bolle schaaf. Op zijn kop in de bankschroef spannen en met een gewone schaaf ga je het profiel bij werken door gelijkmatig van links naar rechts over de zool te schaven. Het is makkelijk om er een zootje van te maken, dus haal zo min mogelijk weg. Het belangrijkste is dat die bult achter de beitel weg is. Een beetje kuil voor de beitel is niet mooi maar ook niet direct een ramp. Je kan hem later altijd nog verder opknappen.

Het corrigeren van de holle schaaf is lastiger. Daarom gaan we eerst de bolle helemaal opknappen dan kunnen we die gebruiken voor het schaven van de zool van de holle.

Nadat je kritisch hebt gekeken of de wig goed past, wordt het tijd om de beitel aan te passen aan de vorm van de zool. Ik heb nog nooit een oude profielschaaf gezien waar de beitel nog gelijkmatig uit de zool steekt, dus ga er maar van uit dat er geslepen moet gaan worden. Eerst maak ik de spiegelkant van de beitel rood met een watervaste stift. Steek hem dan weer in de schaaf en tik hem naar onderen tot hij net een minimaal stukje uit de zool steekt. Dan het profiel met een kraspen op de beitel krassen.

IMG_1608.jpg

IMG_1605.jpg

De beitel van de bolle schaaf is goed op een normale slijpmachine te doen. De vouw moet zo tussen de 25 en 30 graden uitkomen maar eerst slijp ik het profiel op 90 graden zoals op de foto.

IMG_1609.jpg

En dan de vouw herstellen, heen en weer draaien, rustig aan, niet te hard duwen, regelmatig koelen en de steen eerst afritsen(!) om oververhitting van het staal te voorkomen.Als er nog een minimaal randje te slijpen over blijft ga ik naar de wet stenen. Volgens mij is hier geen slijphulp voor te koop, dus het zal uit de vrije hand moeten (had je nou maar flink geoefend met slijpen uit hand...). Ondertussen steek je de beitel af en toe terug in de schaaf om te zien of het profiel nu klopt. Dat zie je het beste als hij echt minimaal uitsteekt. Je zal wel af en toe moeten corrigeren.

De bolle is nu klaar. Tijd voor de holle. We hebben nu een schaaf om de zool te corrigeren, dus dat doe je eerst. Weer rustig aan, alleen weghalen wat echt weg moet.

IMG_1610.jpg

Dan weer markeren met de rode stift en aftekenen met de kraspen.Het slijpen van deze vorm is lastiger. Op de hoek van de slijpsteen kom ik wel een heel eind, vooral bij de grotere maten, maar uiteindelijk moet er een klein rond slijpsteentje aan te pas komen. Bij de bouwmarkt kan je van die setjes met slijpsteentjes voor de boormachine kopen. Dus boor machien in de bankschroef en dan maar slijpen. Ook dit uit de vrije hand. Dit soort steentjes is van matige kwaliteit en je moet ze goed schoonhouden. Daarvoor gebruik ik een diamant afritser.

IMG_1606.jpg

Als de vorm goed is en de vouw is grotendeels hersteld, dan gebruik je slipsteentjes om de ze verder met de hand te slijpen en te wetten. Voor het laatste stukje polijstwerk heb ik een setje van Goldflex met voorgevormde strops en een krijtje polijstpasta. Werkt erg goed.

Of de hele snede scherp is kan je het beste goed bekijken. Een scherpe snede kan je namelijk niet zien. Als er ergens een randje reflecteerd is dat stukje nog niet scherp. Dus draai het een beetje rond onder een lamp om te zien Er nergens iets weerkaatst. Zo'n glimrandje ga je op de strop niet scherp krijgen, dus eerst weer verder met de slipsteentjes.

En dan kijken of het goed past. Zoiets moet het er dus uitzien.

IMG_1611.jpg

En hier nog een overzichtje van mijn wetstenen, slips en strops. Ik gebruik oliestenen. Dat werkt prima op dit soort staal en heeft het voordeel dat de stenen keihard zijn dus je zal er niet snel een gat in hakken wat met een watersteen maar al te makkelijk gebeurd bij dit soort ronde vormen. Ik heb twee wat grovere artificiele slips en een antieke washita voor het fijnere werk. De vlakke stenen zijn Washita en Arkansas. Dan nog een leren strop en dus die set van Goldflex.

IMG_1612.jpg

En tenslotte een profiel dat ik met een paar van deze schaven gemaakt heb.

IMG_1670.jpg

Over het gebruik van deze schaven kan ik ook heel veel schrijven maar dat hoeft niet meer want dat heeft iemand anders al gedaan:

http://musingsfrombigpink.blogspot.nl/search?updated-max=2011-03-22T02:14:00-04:00&max-results=21&reverse-paginate=true
 

luk knops

Actieve deelnemer
10 nov 2012
138
4
Roosdaal (België)
Hartelijk dank Seek, heel nuttige informatie. Ik heb een hele serie van deze schaven die op restauratie wachten...en ...ik krijg zin om eraan te beginnen... Toch nog een vraagje: heb je al geprobeerd om een nieuw houten gedeelte te maken? Ik ben aan eentje begonnen maar zit te knoeien om een degelijke beitelopening te maken...
Vriendelijke groeten,
Luk.
 

Seek

Oud hout
10 mei 2009
2.676
3
Ik moest eerlijk gezegd wel een beetje schuren om wat tearout plekjes bij te werken.

Zelf heb ik nog nooit zo'n schaaf gemaakt, dus moe tik het antwoord daarop schuldig blijven.
 

mans

Post veel
12 feb 2012
1.060
105
Even over de naam, een bol heeft een bolle zool en produceert dus een hol profiel.
laat ik het nu net andersom geleerd hebben, je noem een profielschaaf naar het profiel wat hij schaaft.
 

Seek

Oud hout
10 mei 2009
2.676
3
Voor zover ik weet geldt dat voor alle profielen behalve de hollen en bollen.
 

coko

Post veel
6 apr 2008
1.138
3
Nederweert
Erg leuke post!
Ik verbaas me er altijd weer over hoe slecht de vorm van de beitels van profielschaven vaak geslepen zijn.
Wat de naamgeving betreft heeft Seek gelijk, tenminste in het Engels weet ik het zeker, of het in Het Nederlands ook zo is durf ik dan weer niet te zeggen.
 

Seek

Oud hout
10 mei 2009
2.676
3
Ik heb het nog eens nagekeken in v.d. Sterre (4 eeuwen Nederlandse schaven). Hier vond ik ook de eigenlijke benaming van bovenstaande schaven, namelijk Hollen en Ronden. Dus niet bollen. Nou ja, ik weet zeker dat ik wel eens holletjes en bolletjes heb gelezen.

In elk geval, ook volgens v.d. Sterre heten alle profielschaven naar het profiel dat ze maken, behalve dus de hollen en ronden.
 

Vener

Actieve deelnemer
21 jul 2012
264
154
Nijmegen
Leuk verhaal. Je kan zien dat je een liefhebber handwerk bent. Net als ik overigens; geeft veel minder herrie ;)

René
 

SunRayes

Oud hout
11 sep 2011
2.755
145
Rotterdam
Weer een leerzame en goede post van Seek!
Ik ben ook gek op de profielschaafjes, zelfs al staan ze maar op een rijtje.

Eenmaal je zo'n beitel scherp hebt hoef je er lang niks meer aan te doen, tenzij je wel heeeeel veeeel profielen schaaft. Maar voor af en toe blijven ze jaren lang scherp.

Grts, Raymond
 

Seek

Oud hout
10 mei 2009
2.676
3
Dat denk ik ook. En anders kan je ze met stroppen ook nog heel lang in goede staat houden. Het meeste werk doe je namelijk met boor- en sponningschaven. En dan is het maar een paar streken om die rond te maken. Die link ik die ik aan het eind van mijn verhaal gezet heeft is op zich niet heel duidelijk, maar als je verder gaat zoeken in die blog, vooral in de eerste twee jaar, wordt het wel duidelijk. Je haalt niet alleen zo de bulk van het hout weg, maar je creëert ook een soort rails waar de hollen en ronden in lopen en waardoor het sturen veel makkelijker wordt. Die Bickford heeft er ook een boek over geschreven, maar ik vond het zelf uit de website al duidelijk genoeg.
 

usernaamvergeten

Actieve deelnemer
1 mrt 2013
594
15
Mooie uitleg Seek. Heb zelf een tijdje geleden een profielschaaf op de kop weten te tikken met het juiste profiel om glaslatten te profileren. Helaas nog niet genoeg ervaring om deze schaaf werkend te krijgen, heb er ook niet de juiste materialen voor. Had ook geen idee dat het zo ingewikkeld was om zo'n schaaf te restaureren. Een freesje met dit specifieke profiel heb ik helaas ook niet kunnen vinden. Heb het op een gegeven moment maar opgegeven, wil de schaaf niet verder verneuken waardoor deze niet meer te repareren valt. Misschien dat het er ooit nog van komt... wie weet.
 

Seek

Oud hout
10 mei 2009
2.676
3
Tja, moeilijk. Gewoon een keer beginnen. Je kan ook eerst eens oefenen op minder belangrijke profiel schaafjes.
 

usernaamvergeten

Actieve deelnemer
1 mrt 2013
594
15
Ik heb sinds kort een tweedehands werkbankslijpmachine, dus ik ben maar gewoon begonnen. Eerst met een minder belangrijke schaaf, kreeg deze redelijk in de juiste vorm. Alleen het laatste stukje wilde die het hout niet in. Toen begonnen met de "belangrijke" schaaf, na vele pogingen het profiel nagenoeg juist uitgeslepen in de beitel, en dat met weinig ervaring met machinaal slijpen. Markeren lukte niet echt, dus elke keer passen en slijpen, tot het er passend uit zag. Het gaat nog niet perfect, maar al stukken beter dan voor het slijpen. Moet ook nog wat handigheid krijgen in het stellen van de beitel in de schaaf, maar ik denk dat ik binnenkort wel een paar glaslatten kan gaan maken :)
 

Caspar Labarre

Actieve deelnemer
4 okt 2008
677
0
Als je de laatste gang maakt en je een zoete schaaf pakt, kun je de zeiopening van de schaaf ligt verstoppen met je hand en de krul duwt de spaanafname terug en gedraagt zich zo als een keerbeitel. Is wel een vingerspitze gefuhl...teveel en hij verstopt, te weinig en het doet niets.
 

SunRayes

Oud hout
11 sep 2011
2.755
145
Rotterdam
Als je de laatste gang maakt en je een zoete schaaf pakt, kun je de zeiopening van de schaaf ligt verstoppen met je hand en de krul duwt de spaanafname terug en gedraagt zich zo als een keerbeitel. Is wel een vingerspitze gefuhl...teveel en hij verstopt, te weinig en het doet niets.

Hallo Casper,
Je bedoeld toch dat je dan je profielschaaf voor de laatste gang zoeter instelt?
Ik ga het eens proberen. Ben benieuwd of het lukt.

Ik heb ook een dado schaaf met een breedte en diepte stop, maar daar heb ik nog geen krul mee kunnen maken. :(

Groeten, Raymond
 

Seek

Oud hout
10 mei 2009
2.676
3
Die lijst zit nu al een tijdje verwerkt in dit kastje.

foto%2B2%2B(6).JPG


Heel veel verder ben ik nog niet gekomen. Er kwam een heleboel tussendoor, maar ik ben nu bezig met de laatjes en het deurtje. Daarna gaat het op de afwerking aan, maar er komt nog wel even een zomervakantie x 2 tussendoor. Ach, als je maar lol hebt.
 

Deze plek is voor toekomstige tekst. Door nu alvast deze kolom te activeren blijft de kolommen structuur ongewijzigd en de lezerservaring hetzelfde als er hier content geplaatst gaat worden.

Hier kan straks ook info geplaatst worden.